Lâm Vĩnh-Thế
Từ
thuở còn học ở bậc Trung học, tôi và các bạn đều có được đọc câu chuyện “Tái
Ông Thất Mã” (塞 翁 失 馬 = Ông lão ở biên giới bị mất ngựa.) Câu chuyện này được chép trong sách Hoài
Nam Tử [1] như sau: [2]
"Một ông lão ở gần biên giới giáp với nước Hồ
phía Bắc nước Tàu, gần Trường thành, có nuôi một con ngựa. Một hôm con của ông lão dẫn ngựa ra gần biên
giới cho ăn cỏ, vì lơ đễnh nên con ngựa vọt chạy qua nước Hồ mất dạng. Những người trong xóm nghe tin đến chia buồn với
ông lão. Ông lão là người thông hiểu việc
đời nên rất bình tỉnh nói: - Biết đâu con ngựa chạy mất ấy đem lại điều tốt cho
tôi. Vài tháng sau, con ngựa chạy mất ấy
quay trở về, dẫn theo một con ngựa của nước Hồ, cao lớn và mạnh mẽ. Người trong xóm hay tin liền đến chúc mừng
ông lão, và nhắc lại lời ông lão đã nói trước đây. Ông lão không có vẻ gì vui mừng, nói: - Biết
đâu việc được ngựa Hồ nầy sẽ dẫn đến tai họa cho tôi. Con trai của ông lão rất thích cỡi ngựa, thấy
con ngựa Hồ cao lớn mạnh mẽ thì thích lắm, liền nhảy lên lưng cỡi nó chạy đi. Con ngựa Hồ chưa thuần nết nên nhảy loạn lên. Có lần con ông lão không cẩn thận để ngựa Hồ hất
xuống, té gãy xương đùi, khiến con ông lão bị què chân, tật nguyền. Người trong xóm vội đến chia buồn với ông
lão, thật không ngờ con ngựa không tốn tiền mua nầy lại gây ra tai họa cho con
trai của ông lão như thế. Ông lão thản
nhiên nói: - Xin các vị chớ lo lắng cho tôi, con tôi bị ngã gãy chân, tuy bất hạnh
đó, nhưng biết đâu nhờ họa nầy mà được phúc. Một năm
sau, nước Hồ kéo quân sang xâm lấn Trung nguyên. Các trai tráng trong vùng biên giới đều phải
sung vào quân ngũ chống ngăn giặc Hồ. Quân
Hồ thiện chiến, đánh tan đạo quân mới gọi nhập ngũ, các trai tráng đều tử trận,
riêng con trai ông lão vì bị què chân nên miễn đi lính, được sống sót ở gia
đình. Sau khi kể câu chuyện trên, sách
Hoài Nam Tử đưa ra luận điểm: Họa là gốc của Phúc, Phúc là gốc của Họa. Họa Phúc luân chuyển và tương sinh. Sự biến đổi ấy không thể nhìn thấy được, chỉ thấy
cái hậu quả của nó. Do đó, người đời sau lập ra thành ngữ: Tái ông
thất mã, an tri họa phúc. Nghĩa là: ông
lão ở biên giới mất ngựa, biết đâu là họa hay là phúc. Hai điều họa phúc cứ xoay vần với nhau, khó
biết được, nên khi được phước thì không nên quá vui mừng mà quên đề phòng cái họa
sẽ đến; khi gặp điều họa thì cũng không nên quá buồn rầu đau khổ mà tổn hại
tinh thần. Việc đời, hết may tới rủi, hết
rủi tới may, nên bắt chước tái ông mà giữ sự thản nhiên trước những biến đổi
thăng trầm trong cuộc sống.”
Bài viết này ghi lại hai trải nghiệm bản thân của người
viết, chứng minh rất rõ ràng, không thể chối cải được, cái giá trị xuyên thời
gian của bài học “Tái Ông Thất Mã” mà người xưa đã để lại cho
chúng ta.
